Vluchten naar de vrijheid is een sprong in het diepe

Ariadna komt uit Kiev. Na de inval van Rusland in Oekraïne vluchtte ze met haar pasgeboren zoontje naar Nederland en kwam in Zeist terecht. Haar man vecht in de oorlog.

   ‘Het gevoel van veiligheid is vaak gebaseerd op de illusie dat het iets is waar je grip of controle over hebt. De gedachte dat het aanpassen van onze omgeving garanties biedt vormt voor het uitsluiten van gevaar, houdt alleen geen rekening met het onverwachte. Zelfs op de best beschermde, meest vredige plaatsen zijn er zaken die een mens niet in de hand heeft of kan voorspellen. Kleine gebeurtenissen die misschien onbelangrijk lijken, maar deze vaak onvoorspelbare momenten kunnen je leven even zo onverwacht op zijn kop zetten.’ 

"Het gevoel dat je elke dag moet vechten om te overleven, is een opwinding van een heel andere orde."

   ‘Jezelf volledig beschermen tegen zulke voorvallen, is zelfs in een tijd vrede onmogelijk. Een tak die afbreekt en een man die gewoon zijn hond uit aan het laten is verwond. Het type “ongeluk in een klein hoekje”, dat in schril contrast staat met de risico’s die mensen lopen in een land waar oorlog heerst. Voor die mensen, mijn mensen, is het niet mogelijk om aan die dreiging te ontsnappen. In een oorlog woon je gedwongen samen met de angst gewond te raken, te sterven of familie en vrienden te verliezen. Het gevoel dat je elke dag moet vechten om te overleven, is een opwinding van een heel andere orde.’

   Het gesprek met Ariadna is, zoals zo vaak in het leven, een toevallige ontmoeting. Een inzamelingsactie op social media die haar in staat moet stellen om Alexander, haar man die sinds de Russische inval dient als militair, te bezoeken op de kazerne in Oekraïne. Sacha, zoals ze hem liefkozend noemt, naar het front vertrekt, denkt zij na over hoe veilig zij en hun zoon zijn in Kiev.

   De woorden waarmee ze over die oorlog vertelt, snijden dwars door me heen. Als ze het heeft over oorlog als ‘een opwinding van heel andere orde’, dwalen mijn gedachten onherroepelijk af naar Afghanistan, naar de hinderlaag waar we in terecht kwamen waarbij de kogels om onze oren vlogen en granaten om ons heen insloegen. Vijfenveertig minutenlang vechten we die dag verwoed voor ons leven, een gebeurtenis die ik ’s avonds in mijn dagboek samenvatte in een enkele zin.   

   14 september 2007 

   “Nooit voelde ik me zo in leven als de dag dat ik dacht dat ik doodging.”

"Het besluit om te kiezen voor de veiligheid van hun zoon en Kiev achter zich te laten valt haar zwaar."

   Het verschil tussen een veilige en een gevaarlijke omgeving is volgens Ariadna niet zo eenvoudig te bepalen. Wij mogen dan in een veilig land wonen, dat betekent nog niet dat we ons dus ook altijd veilig voelen. Ze begrijpt heel goed dat de mensen hier vanwege psychologische-, sociale-, economische problemen of het beeld van de toekomst ook bang kunnen zijn. Dat ook wij daardoor onzekerheid over ons bestaan voelen.

   ‘Natuurlijk zijn de risico’s niet vergelijkbaar met een oorlogsgebied waar de dood een constant aanwezige metgezel is, maar je hoeft niet geconfronteerd te worden met de fysieke dreiging van een oorlog om instabiliteit te ervaren. Ik zoek’, zegt ze, ‘naar raakvlakken via interne emoties om een brug te bouwen van wederzijdse empathie, van elkaar begrijpen.’  

   Het verschil tussen onze en haar eigen cultuur ervaart ze thuis. Waar haar zoontje nu opgroeit in Nederland met onze normen, waarden en kijk op de wereld, werd ze zelf grootgebracht in Oekraïne waar een andere mentaliteit heerst dan hier bij ons. 

   ‘In de toekomst kan dat verschil een probleem worden’, terwijl Chèr op de achtergrond zingt dat er “not enough love and understanding” is, weegt ze haar woorden zorgvuldig. Het besluit om te kiezen voor de veiligheid van hun zoon en Kiev achter zich te laten valt haar zwaar. Het liefst wilde ze blijven, maar als ze in haar omgeving ziet dat veel vrouwen met hun kinderen vertrekken, de bommen op de stad beginnen te vallen en het elke seconde mis kan gaan, heeft ze geen keuze meer. 

   Goed slapen of eten lukt niet meer en ze heeft last van een enorme aanhoudende stress. 

   ‘Ik heb ook vriendinnen die het land niet wilden verlaten, maar ik vroeg mijn man: “Sacha, Sacha waarom stuur je me niet weg van hier?”’ 

"Soms schaamt ze zich voor het feit dat ze gevlucht is terwijl anderen zijn gebleven."

   Haar eerste poging om het land te ontvluchten mislukt. Ze komt terecht tussen een stroom van mensen die ook het land uit proberen te komen. Mensen in paniek, die geen oog meer hebben voor hun omgeving en op weg naar de grens die Ariadna en haar baby letterlijk onder de voet lopen. 

   Soms schaamt ze zich voor het feit dat ze gevlucht is terwijl anderen zijn gebleven. Ze realiseert zich ook dat ze, doordat ze de oorlog niet beleeft als de mensen die zijn gebleven, er een vreemde kloof ontstaat. Alsof ze klem zit tussen twee werelden. 

   Ze vertelt dat, nu Sacha geopereerd is aan zijn rug, ze hem wil bezoeken. Hoe ze het precies uit moet leggen, weet ze niet, maar ik denk te begrijpen dat hij voorlopig op de kazerne moet blijven om te herstellen. Ze vertelt dat de kazerne een belangrijk doelwit voor Russische bommen, raketten of drones zijn en dus gevaarlijk. 

   ‘Wij dachten dat hij twee maanden lang de weekenden vrij zou zijn, maar zijn commandant roept hem na een maand alweer op omdat hij nodig is.’

   Ariadna staart naar de vloer bij de vraag hoe dat voor hun zoontje is. Ze vertelt dat het hem niet uitmaakt, hij op dit moment niet begrijpt wat een vader is. Dat als ze bellen het voor hem voelt of hij een vreemde aan de telefoon heeft. 

   ‘Soms,’ vertelt ze, ‘voel ik me van binnen een jong meisje, dan weer een oude vrouw. Soms zie ik het ook bij jonge kinderen, dat hun verleden schuilgaat achter hun ogen.’ 

   - Het gevolg van een oorlog is dat je er, middenin, te snel opgroeit. -

"Je vlucht niet op zoek naar een beter leven, maar omdat je de angst achter je wilt laten."

   Dat Ariadna na een tweede vluchtpoging in Zeist beland, is vooral toeval.

   ‘Misschien was het mijn lot’, lacht ze. Vluchten is volgens haar een gok, een sprong in het diepe. Je weet waar je reis begint, maar niet waar en hoe hij zal eindigen. Het is geen besluit dat je zomaar neemt. Werkelijk alles wat je dierbaar is, laat je achter: familie, vrienden, dat wat je thuis noemt en de dingen die vertrouwd voelen. 

   ‘Je vlucht niet op zoek naar een beter leven, maar omdat je de angst achter je wilt laten. Sommige mensen begrijpen niet dat het leven van vluchtelingen nooit meer zal zijn zoals het was. Hier zijn we onbekenden, maar vanaf het moment dat je jouw eigen thuis achter je laat, begint ook daar het proces van vervreemding.’

   Terwijl zij naar woorden zoekt om het uit te leggen, denk ik aan hoe Franz Kafka dit fenomeen ooit prachtig beschreef in zijn brieven aan de academie.

   Ze vertelt hoe, als zij en Sacha elkaar weer kunnen zien, ook zij elkaar weer opnieuw moeten leren kennen. Ik zwijg over hoe een paar maanden Afghanistan al een onoverbrugbare kloof tussen mij en mijn toenmalige vrouw sloeg en begin over de prachtige tekeningen die ze maakt. Een vlucht om de oorlog achter ons te laten. 

Niels ®elen

mensenrechten>>