Lang leve de rechtsgang

Gebrek aan fatsoen is voor zover ik weet geen misdaad. Daarnaast ben je onschuldig tot schuld is bewezen.  Hoe gaat een rechter de gebeurtenissen in Wageningen wegen en waarom is dat belangrijk? 

‘Het is goed dat de rechter een uitspraak gaat doen over het handelen van Marco Kroon.’

Voor de zekerheid moet je aan een uitspraak als dit tegenwoordig een disclaimer toevoegen. Want als je na wilt denken, vragen wilt stellen over hoe iets zit, word je al snel overspoeld met verontwaardiging. Verbolgenheid van mensen die zeker menen te weten aan de goede kant te staan en om dat te bewijzen je direct en hard aanvallen.

‘Dus jij vindt dat Marco schuldig is? Dat hij veroordeeld moet worden vanwege het gedrag van dat protesterende linkse schuim der aarde…’ binnen de kortste keren word ik bedolven onder een grote hoeveelheid oordelen en persoonlijke verwijten. Dat het niet is wat ik zeg en al helemaal niet waarom ik het zeg, krijg je vanaf het moment dat je de toorn van de meerderheid op je hals gehaald hebt, nog nauwelijks uitgelegd.

Voor de mening die mensen persoonlijk over me hebben, hoef ik vaak niet eens tussen de regels te lezen. Mijn uitspraak biedt gelegenheid om me de les te lezen en te degraderen tot een matennaaier, een verrader, Farizeeër of een (al dan niet vuile) NSB’er.

Vragen worden er niet meer gesteld, net zomin als men de moeite neemt om zich te verdiepen in de uitleg. Het waarom je iets denkt of vindt. Alsof de onderbouwing van je betoog met een ‘democratische’ meerderheid naar de prullenbak verwezen wordt. Gewend geraakt aan het feitenloze debat in one-liners wordt ons gelijk niet meer bepaald door de feiten of de logica, maar op basis van het aantal likes. Misschien niet eens omdat dat is wat we vinden, maar omdat afwijken van de meerderheid ons angst inboezemt.

‘Was de demonstratie aangemeld?’ zet een lid uit het kabinet me streng op mijn plaats. Het is een opmerking waar ik van schrik omdat ik voel waar hij op doelt. Hij, een kamerlid, impliceert dat een niet aangemeld protest per definitie verboden is. Dat elk protest de goedkeuring van de politiek nodig heeft. Als die ontbreekt ze ook illegaal is. Een schending van de democratie en overtreding van de wet.

Demonstreren is een recht. Een fundamenteel recht binnen onze democratie, een vrijheid waar niet zomaar aan getornd kan en mag worden. Het aanmelden van een demonstratie bij de burgemeester is een plicht die niet bedoeld is om politieke instemming te verkrijgen, maar omdat de overheid anders het protest mogelijk niet voldoende kan faciliteren en, belangrijker, beveiligen. Dat is een plicht die zelfs geldt als gemeentes niet vooraf in kennis gesteld zijn.

“Een kennisgevingsprocedure mag geen verborgen obstakel worden.”

Terug naar Marco, of liever naar de overheidsinstanties waar bij ons het geweldsmonopolie belegd is en hij een onderdeel van vormt. In een zichzelf respecterende democratie, wordt het gebruik van geweld door politie en defensie altijd getoetst aan de wet en hun mandaat. Dat is een belangrijk principe, waar je meestal weinig van merkt.

Zo deed de Marechaussee in Afghanistan onderzoek naar elk gevecht waar wij in verwikkeld raakten. Ze toetsten het optreden aan het (oorlogs)recht, de Rules of Engagement en beoordeelde of er binnen die kaders gehandeld werd. Werd er voldoende gedaan om nevenschade te voorkomen, was het geweld proportioneel, en meer van dat soort vragen. In veruit de meeste gevallen merkten wij daar weinig van. Zelfverdediging, zaak gesloten. Een enkele keer, was er meer nodig en moesten soldaten, tot hun grote irritatie, de situatie uit komen leggen.

‘Lekker dan,’ reageerden ze, ‘waag ik hier een beetje mijn leven voor de vrijheid van een ander land en dan krijg je verdomme dit?!?’

Hoewel ik hun reacties begreep, nam ik dan altijd de moeite om de twee belangrijkste dingen die aan deze situaties kleefden uit te leggen. De eerste is dat juist dit het verschil is tussen een democratie, een terreurorganisatie of een regime. De essentie van ons rechtssysteem is immers dat wij bereid zijn om dat wat we doen, te laten toetsen aan het geldende recht. Dat we bereid zijn om verantwoording af te leggen over onze daden en verantwoordelijkheid te nemen waar nodig. Daarnaast is het belangrijk voor jezelf. Dat een onderzoek je ook juist vrijpleit van foutief handelen in de situaties waar anderen (of jijzelf) later mogelijk aan twijfelen. En zelfs als er wel dingen aantoonbaar misgegaan zijn, kan juist een rechter oordelen of dit ook moet leiden tot schuld.

Dat de mensen die kwamen protesteren in Wageningen naar de rechter stappen, was voor mij ook geen verrassing. Er is ‘geweld’ gebruikt door een militair in uniform, maar mag dat zomaar? Had hij een mandaat, was het proportioneel, is er door de manifestatie sprake van ordeverstoring of een dreiging?

Het proces lijkt allemaal een beetje kinderachtig: “wat is er nu helemaal aan de hand. Je wordt bij je lurven gegrepen en naar buiten gesmeten, zoals je doet met een dronken klant in de kroeg.” Maar dat de rechter zich hierover gaat uitspreken, is voor alle betrokkenen belangrijk. Voor Marco die dit misschien, let op “misschien”,over had moeten laten aan de politie, maar voor de demonstranten omdat het ook gaat over fatsoen. Voor ons allen omdat de rechter zeker zal afwegen en uitleggen hoe we dit moeten zien. Wanneer en waarom is het terecht dat je in bepaalde situaties ingrijpt en wat mag dan wel en wat niet? Het helpt ons om te voorkomen dat onze persoonlijke mening over een protest bepalend wordt, je wel ingrijpt in bij een protest tegen het een, maar niet tegen het ander. Omdat je pro-Palestina linkse terreur vindt en pro-Israël terecht - of andersom.

Dat Marco dit proces met open vizier en vol vertrouwen tegemoet treedt, is minstens zo belangrijk. Zijn ingrijpen is, gezien de aanwezigen en ontwikkelingen op de wereld, denk ik begrijpelijk. Een eventuele aanslag op hoogwaardigheidsbekleders valt immers niet uit te sluiten. Bovendien laat hij, door de aanklacht te accepteren, zien dat wij geen land zijn waar de politie en het leger gebruikt wordt om burgers te onderdrukken. Dat zij bereid zijn verantwoording voor hun daden af te leggen. Of zoals het motto van het regiment huzaren van Sytzama het zegt:

‘Door het juiste te doen, vreest gij niemand.’

De rechtsgang is, en daarom vind ik het zo belangrijk, in die zin het bewijs van een functionerende democratie. Wat we persoonlijk vinden van de gebeurtenissen doet er niet meer toe. Het is nu aan de rechter die de feiten, de omstandigheden en de intenties weegt om tot een oordeel te komen. Wie daar verontwaardigt over is, en dat is misschien wel het grootste gevaar, zegt in principe dat hij twijfelt aan onze rechtsstaat. Omdat je zelf wel bepaalt wat goed of fout is, je daar eigenijk geen behoefte meer aan hebt. Als dat is waar we naartoe gaan, dan zijn we vergeten waar tachtig jaar geleden voor gevochten is.

Niels ®elen

paraplu>>